Werkend Nederland grijpt vaker in bij psychische klachten: bedrijfspsycholoog populairder dan ooit

In Nederland staat de geestelijke gezondheidszorg onder hoge druk. Wie psychische klachten heeft, wacht gemiddeld 12 tot 20 weken op een afspraak bij een psycholoog via de reguliere GGZ. Voor werkenden met mentale klachten heeft die wachttijd op meerdere fronten gevolgen. “Hoe eerder hulp wordt geboden, hoe kleiner de kans dat klachten verergeren en hoe korter het verzuim duurt”, zegt Sandra Bleyenberg, arbeids- en organisatiepsycholoog bij ArboNed. “Snelle toegang is cruciaal. Daarom kunnen werknemers bij ons binnen twee tot vier weken terecht bij een bedrijfspsycholoog.” Huisartsen verwijzen steeds vaker rechtstreeks naar de arbodienst, omdat de reguliere GGZ vastloopt. “Dat is een omgekeerde wereld vergeleken met vroeger”, aldus Bleyenberg. De stijgende vraag is ook zichtbaar in de cijfers: bij ArboNed en HumanCapitalCare groeide het aantal bedrijfspsychologen in vier jaar tijd van vijf naar veertig.

Schuivende panelen

Bleyenberg ziet een duidelijke verschuiving in de hulpvraag. “Waar we vroeger vooral werkgerelateerde spanningsklachten behandelden, zien we nu steeds vaker medewerkers met problematiek die thuishoort in de geestelijke gezondheidszorg, zoals angststoornissen, depressies en trauma’s. De grens tussen werk en privé vervaagt en daarmee ook die tussen werkproblematiek en GGZ-zorg.” De inzet van een bedrijfspsycholoog verloopt meestal via de bedrijfsarts, zeker bij verzuim. Preventieve inzet is ook mogelijk, via een open spreekuur of op verzoek van de werkgever na een offerteaanvraag rechtstreeks bij de bedrijfspsycholoog. Toch zet Bleyenberg er ook kanttekeningen bij: “De werkgever betaalt in sommige situaties voor zorg die eigenlijk onder de basisverzekering van de medewerker valt. En sommige casussen zijn te zwaar en vereisen alsnog doorverwijzing naar de GGZ — wat niet altijd makkelijk is. Ook verschuift de behandelverantwoordelijkheid soms onterecht naar de bedrijfspsycholoog, die formeel geen hoofdbehandelaar is. Tot slot creëer je ongelijkheid: toegang tot hulp hangt af van wat een werkgever kan en wil betalen. Niet iedereen heeft die luxe.”

De impact van stress op het werk

Voor bedrijven is verzuim door stress een serieuze zorg en kostenpost. Gemiddeld kost een dag verzuim € 340. Bij langdurige uitval duurt het verzuim door stressklachten gemiddeld 250 dagen. Bij een burn-out kan dat oplopen tot gemiddeld 318 dagen. Dat is niet alleen een persoonlijke tegenslag, maar heeft ook impact op de continuïteit van het bedrijf. Volgens cijfers van ArboNed en HumanCapitalCare is inmiddels één op de vier verzuimdagen gerelateerd aan stress. Het verzuim door stressgerelateerde klachten steeg in 2024 met 7 procent ten opzichte van het jaar ervoor. De trend over vijf jaar laat zelfs een stijging van 35 procent zien. Het belang om vroegtijdig in te grijpen is groot. “Werkgevers die investeren in snelle, passende hulp voor hun mensen, besparen uiteindelijk op verzuimkosten”, aldus Bleyenberg. “En nog belangrijker: ze laten zien dat ze goed werkgeverschap serieus nemen.”

Werk als onderdeel van herstel

Wat een bedrijfspsycholoog onderscheidt van een reguliere psycholoog, is de focus op terugkeer naar werk. “Wij behandelen dezelfde klachten zoals angst, depressie, stress of slaapproblemen, maar altijd in samenhang met iemands werk- en privésituatie”, benadrukt Bleyenberg. “Werk is bij ons geen stoorzender, maar een integraal onderdeel van het herstelproces. Die aanpak zorgt ervoor dat de begeleiding niet alleen gericht is op het beter voelen, maar ook op het weer in staat zijn om te functioneren op het werk en het terugkrijgen van de eigen regie.” Dit sluit naadloos aan bij de Wet verbetering poortwachter, die inzet op snelle, maar verantwoorde en duurzame re-integratie. Het traject bij een bedrijfspsycholoog is doorgaans kort en doelgericht. Gemiddeld zijn zeven tot acht sessies voldoende. De focus ligt op het inzicht krijgen in gedragspatronen en het doorbreken ervan. Daarnaast leert de medewerker beter omgaan met stress, grenzen bewaken en actief zoeken naar een gezonde balans tussen draagkracht en draaglast. Afhankelijk van de vraag kan ook de bedrijfsmaatschappelijk werker een rol spelen.

Preventie: het echte verschil maken vóór uitval

Hoewel veel aandacht uitgaat naar werknemers die al uitgevallen zijn, is er volgens Bleyenberg vooral winst te behalen in de preventieve hoek. “Steeds meer bedrijven zien in dat je klachten voor moet zijn. Zeker in het mkb, waar verzuim snel leidt tot gaten in de bezetting, is preventie essentieel.” Een goed voorbeeld is het gebruik van hulpmiddelen als het Preventief medisch onderzoek (PMO). Daaruit blijkt bijvoorbeeld hoe medewerkers werkdruk ervaren of hoe het staat met de werk-privébalans. Vanuit die inzichten kun je gericht aan de slag. Een veilige cultuur op de werkvloer is hierbij een sleutelbegrip. "Mensen moeten zich vrij voelen om te zeggen: ‘Het gaat even niet zo lekker.’ Als er dan een luisterend oor is, je samen kijkt naar mogelijke aanpassingen, ruimte biedt voor eigen regelruimte én – indien nodig – een kort begeleidingstraject kunt starten, voorkom je vaak dat klachten verergeren en iemand uitvalt."

Balans zoeken: werk en privé zijn onlosmakelijk verbonden

Waar hulpvragen vroeger vooral aan werk gerelateerd waren, ziet Bleyenberg nu vaker een combinatie van oorzaken uit werk- en privésituaties. “Mantelzorg, een scheiding, financiële zorgen: het zijn allemaal factoren die energie vreten. Als je dan op je werk weinig regelmogelijkheden ervaart of er nog extra druk komt, is het snel te veel.” De bedrijfspsycholoog kijkt daarom altijd naar het complete plaatje. “We zien dat mensen met voldoende regelruimte, autonomie en steun op het werk minder snel uitvallen. Maar dat vraagt ook iets van leidinggevenden. Steun, oprechte interesse en waardering van je leidinggevende maken het verschil.” Bleyenberg benadrukt dat vooral de jongere generatie sneller aan de bel trekt. “Voor veel dertigers is het normaler om hulp te zoeken bij mentale klachten. Ze zijn opgegroeid in een tijd waarin praten over je mentale gezondheid steeds minder een taboe is. Dat is een positieve ontwikkeling.”

Vertrouwen als fundament

Een belangrijk aandachtspunt bij bedrijfspsychologische hulp is de waarborging van privacy. “Wij merken soms dat mensen twijfelen of ze alles wel kunnen vertellen, omdat de werkgever de sessies betaalt”, vertelt Bleyenberg. “Maar we zijn als psychologen strikt gebonden aan de beroepscode. Zonder toestemming van de werknemer delen we niets.” Dat vertrouwen is cruciaal. Alleen in een veilige omgeving kan iemand zich echt openstellen. “Wat wij ook vaak doen is trends signaleren zonder op individuen in te zoomen. Als we bijvoorbeeld merken dat jonge ouders in een bepaalde organisatie vaak overbelast raken, dan kunnen we dat terugkoppelen. Zo help je als bedrijfspsycholoog ook mee aan het verbeteren van het beleid.”

Van noodoplossing naar strategisch instrument

In een tijd waarin werkdruk hoog is en goede medewerkers schaars zijn, is het zorgen voor mentale veerkracht geen luxe, maar een noodzaak. De bedrijfspsycholoog is al lang niet meer de noodgreep voor als het misgaat. Steeds vaker is deze professional een proactieve partner voor bedrijven die werk willen maken van fysiek en mentaal gezonde medewerkers. Voor werkgevers betekent dat: signalen herkennen, het gesprek aangaan en op tijd professionele hulp inschakelen. Voor werknemers: verantwoordelijkheid nemen, niet te lang doorlopen met klachten en hulp durven vragen. “Hoe eerder je erbij bent, hoe korter het verzuim en hoe groter de kans op duurzaam herstel”, besluit Bleyenberg. En die investering betaalt zich altijd terug – in euro’s, maar vooral in gezonde, gemotiveerde mensen.”