Werkstress
Een gezonde werkdruk is prima, maar wat als deze omslaat in ongezonde werkstress? En dit zelfs leidt tot verzuim. Verzuim door stress en psychische klachten is te voorkomen, door vroegtijdig de signalen te herkennen en aan te pakken. Maar wat is nu precies werkstress? En wat is het verschil met werkdruk? En wat kunt u als werkgever doen? U leest het in dit artikel.
Wat is werkstress?
Stress in, of door de werksituatie noemen we werkstress. Dat kan een gevolg zijn van de hoeveelheid werk, maar kan ‘m ook zitten in hoe iemand werkdruk ervaart. Een werknemer die te perfectionistisch is, kan bijvoorbeeld het gevoel hebben tekort te schieten of de controle te verliezen. Privéomstandigheden kunnen ook stress veroorzaken, bijvoorbeeld als iemand naast zijn baan mantelzorger is. Staan er te weinig herstelmogelijkheden en ‘opladers’ tegenover, dan kan stress leiden tot uitval met gezondheidsklachten.
Werkstress in de Arbowet
Psychosociale arbeidsbelasting (PSA) is in artikel 1 van de Arbowet gedefinieerd. Onder PSA vallen alle factoren die op het werk stress kunnen veroorzaken, bijvoorbeeld agressie, geweld, seksuele intimidatie, pesten en werkdruk. Als werkgever bent u dus verplicht werkdruk te voorkomen. De aanpak hiervan legt u vast in een wettelijk verplicht PSA-beleid.
Praktische gids 'Voorkom verzuim door werkstress'
Weet u wat in uw organisatie stress oplevert? En merkt u het als uw werknemers stress ervaren? Download de gratis gids voor tips en oplossingen.
In deze gids:
Alles over een goede balans
Praktische tips
Signalen herkennen en bespreken
Cijfers over werkstress in 2024
Het gemiddelde verzuim in Nederland in 2024 is 4,7% (ten opzichte van 4,7% in 2023, 4,7% in 2022, 4,4% in 2021). Het langdurend verzuim (langer dan 6 weken) door stressgerelateerde klachten steeg in 2024 met 7% ten opzichte van dezelfde periode het jaar daarvoor. De cijfers van ArboNed en HumanCapitalCare (net als ArboNed onderdeel van HumanTotalCare) laten zien dat in de laatste vijf jaar het verzuim door stressgerelateerde klachten met maar liefst 35% is gestegen.
Een kwart van alle verzuimdagen in 2024 werd veroorzaakt door verzuim met de diagnoses spanning, overspanning of burn-out. Stressgerelateerde klachten zorgen ervoor dat steeds meer mensen voor een lange tijd uitvallen. Met stressgerelateerde klachten zijn medewerkers gemiddeld 250 dagen niet volledig aan het werk. Bij een burn-out is dit zelfs 318 dagen. Dat heeft impact op de medewerker persoonlijk, maar ook op het bedrijf.
Gezonde werkdruk versus ongezonde werkstress
Werken is gezond en werkdruk is niet per se slecht. Sterker: we hebben werkdruk nodig om prestaties te leveren en het kan zelfs leiden tot ‘flow’. Is de spanning te groot, dan kan gezonde werkdruk omslaan in stressklachten. Onze prestaties, ons welzijn en zelfs onze gezondheid kunnen hieronder lijden. Alles draait om de juiste balans.
De mens als batterij
De consultants bij ArboNed gebruiken voor het inschatten van een goede balans het Job Demands-Resources model (JD-R model). Het idee van het model is dat het werk bepaalde eisen stelt die energie kosten (job demands, of: stressoren), maar dat mensen juist ook energie krijgen van hun werk (job resources, of: energiebronnen). Door met het JD-R model naar werk te kijken, kun je de mens zien als een batterij die soms leegloopt (door de stressoren die veel inspanning vergen) en weer oplaadt (bijvoorbeeld door de energiebronnen, de positieve aspecten van het werk).
Video: Hoe ontstaat stress?
In deze korte animatie leggen we aan de hand van het JD-R model uit hoe stress ontstaat.
Juiste balans
Bij het voorkomen van verzuim door werkstress draait alles om de juiste balans. Het werk stelt bepaalde eisen die energie kosten, zeker als mensen geen ruimte hebben om hun werk zelf aan te passen. Maar medewerkers kunnen ook energie krijgen van het werk. Als zaken die stress veroorzaken en zaken die weer energie geven te lang uit balans zijn, kunnen gezondheidsklachten ontstaan. Net als bij een batterij moet ook een mens op tijd weer opladen.
Drukke baan = stress?
Werkgevers vinden het soms moeilijk om te begrijpen waar de ervaren werkstress vandaan komt. “Mijn werknemer heeft helemaal geen drukke baan”, klinkt het regelmatig. Vaak wordt de gestreste werknemer vergeleken met de werkgever of leidinggevende en diens functie-eisen en mate van verantwoordelijkheid. Maar stress ervaren heeft met meer te maken dan de functieomschrijving. Hoe hoog legt iemand de lat, hoeveel plezier haalt hij uit zijn werk? En het gaat om meer dan de eisen die de baan stelt aan de werknemer. Het draait om het versterken van energiebronnen. Waar halen uw mensen hun balans en werkplezier vandaan? Wat zijn hun sterke punten en waar ligt hun kracht?
Stress door privé-omstandigheden
Er kunnen zich ook gebeurtenissen in de privésfeer voordoen die voor stress zorgen. Bijvoorbeeld ziekte en/of overlijden van dierbaren, een scheiding, verhuizing, of zwangerschap en geboorte, problemen in de opvoeding, financiële problemen, trouwen of ontslag.
Het wordt een uitputtingsproces als de energiebronnen en stressoren te lang in disbalans zijn. Mensen met bepaalde persoonlijke kenmerken en overtuigingen zijn gevoeliger voor het ontwikkelen van stressklachten en burn-out. Vaak wordt iemand die snel piekert, weinig zelfvertrouwen heeft en een passieve manier heeft van probleem oplossen in verband gebracht met stress. Of iemand die heel perfectionistisch is en de lat heel hoog legt. Extraverten lijken juist minder risico te lopen op stressklachten en burn-out.
Wat zijn de signalen van werkstress?
De symptomen van werkdruk zijn alertheid en concentratie. Iemand kan veel doen in beperkte tijd. Lichamelijk krijgt hij het misschien warm en een beetje zweten om de warmte kwijt te raken is niet ongewoon. Als het stressmoment voorbij is, zwakken deze symptomen af. Het lichaam heeft tijd om te herstellen.
Houdt de stress langer aan en heeft de werknemer geen tijd om op te laden, dan kunnen er signalen op het werk ontstaan. Denk hierbij aan een lagere productiviteit, moeite hebben met veranderingen op de werkvloer of in de werkzaamheden. Cynischer over de werkdruk of het bedrijf, sneller geïrriteerd naar de collega’s en ontevredenheid zijn ook symptomen. De gestreste werknemer kan zich ziek melden. Even een dagje niet naar werk om bij te komen.
Signalen die kunnen wijzen op stress kunnen geclusterd worden en zijn als volgt:
| Denken | Emotie |
|---|---|
|
|
| Fysiek | Gedrag |
|
|
Ervaringsdeskundigen van ArboNed aan het woord:
Wat is een burn-out?
Onder burn-out verstaan wij een langdurige negatieve, geestesgesteldheid die primair gekenmerkt wordt door uitputting en gepaard gaat met spanningsklachten, verminderd functioneren en een cynische werkhouding. De term burn-out (letterlijk vertaald: opbranden) is een metafoor die betrekking heeft op de mentale uitputting. Zoals een vuur kan doven door onvoldoende brandstof, zo kan iemand zijn werklust uitdoven door een gebrek aan mentale energie. Het is de negatieve optelsom van stressoren en van wat iemand motiveert (energiebronnen) in met name het werk.
Wat is het verschil tussen werkstress en een burn-out?
Het ervaren van ongezonde werkstress over langere tijd leidt vaak tot overspannenheid. Een werknemer is moe, gespannen, prikkelbaar, emotioneel labiel, lijdt aan concentratieverlies en/of slaapt slecht. Degene valt uit en de duur van de problematiek loopt tot circa drie maanden. De ’chronische vorm’ van werkgerelateerde overspannenheid met een langduriger beloop wordt burn-out genoemd. Er is sprake van een relatief lange voorgeschiedenis van overbelasting (zes maanden tot een jaar) en een chronisch klachtenbeloop. Degene valt langdurig uit en arbeidsongeschiktheid dreigt. Er is een verstoorde relatie met het werk.
Wat zijn de symptomen van een burn-out?
De kern van burn-out is dat het energieniveau is aangedaan. Burn-out wordt primair gekenmerkt door uitputting en een cynische houding ten opzichte van het werk. Door de burn-out ziet men het nut van zijn werk niet meer in.
Aanpak van verzuim door werkstress
Van het langdurend verzuim (>6 weken), valt ongeveer 30% van de werknemers uit door stress. Dit aandeel is al jaren te hoog. Het goede nieuws is dat er vaak iets aan te doen is. Dat begint met het herkennen van de signalen en een goed gesprek: waar wringt de schoen en hoe lost u dit samen op? Afhankelijk van het probleem richt de aanpak zich op het werk zelf (de hoeveelheid en/of inhoud) en op de persoonlijke factoren zoals veerkracht en waar uw medewerker energie van krijgt.
Iemand kan bijvoorbeeld nieuwe vaardigheden aanleren om met stressvolle situaties om te gaan. Zo kunt u ernstige gevolgen voorkomen, zoals langdurige uitval door een burn-out. Bij ernstige stress- en burn-outklachten is professionele steun noodzakelijk. Denk hierbij aan een bedrijfsmaatschappelijk werker of het open spreekuur van de bedrijfsarts met eventuele doorverwijzing naar een bedrijfspsycholoog. Voorkom daarnaast dat u niet alleen focust op wat energie kost, dat is niet altijd direct op te lossen. Wat zijn de sterke punten van uw medewerker en waar ligt zijn kracht? Focus daar op.
Omgaan met gestreste werknemers
Om werkstress te voorkomen richten veel werkgevers en werknemers zich voornamelijk op het verminderen van de werkdruk, door bijvoorbeeld het aantal taken te verlagen. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangewezen dat deze aanpak op het gebied van stressreductie werkt als een werknemer al psychisch ziek is, maar dat dit niet de oplossing is om werkgerelateerde stressklachten te voorkomen. Om stress op het werk te verminderen, is het juist van belang dat de werknemer energiebronnen benut. De drie belangrijkste energiebronnen zijn autonomie, competentie en verbondenheid. Wilt u effectief werkstress aanpakken, start dan daar. Ook heeft u als werkgever een voorbeeldfunctie, dus u zou het goede voorbeeld moeten geven.
Hoe gaat u als werkgever om met werkstress bij al de verschillende werknemers?
Heeft u meerdere werknemers in dienst, dan lijkt het voorkomen van werkstress een onmogelijke opgave. Elk persoon is anders, heeft andere stressoren en andere energiebronnen en ervaart werkstress dus ook anders. En de business gaat door. Wat moet u als werkgever met die werkstress? Ga hier vooral over in gesprek met uw werknemers.
